تا چندی پیش، اعتیاد یک بیماری اخلاقی محسوب می‌شد. معتادان نه به عنوان افرادی که از عارضه‌ای روحی و جسمی رنج می‌برند، بلکه به عنوان افرادی بد، خودخواه و لذت طلب شناخته می‌شدند. اما پس از سال‌ها تحقیق، اکنون با روش فعلی، درک روشن‌تری از اعتیاد داریم که نشان می‌دهد اعتیاد یک بیماری مزمن و پیشرونده مغز است. در حقیقت، گاهی اوقات به طور متناوب از اعتیاد به عنوان یک اختلال در مصرف مواد یاد می‌شود که باعث مواردی مانند بیماری آلزایمر یا زوال عقل می‌گردد، همانگونه که می‌تواند موجب بیماری‌هایی مانند دیابت شود.
مطالعات اخیر در مورد ماهیت اعتیاد، همزمان موارد زیادی از اختلالات روانی را در میان افرادی که از سوء مصرف مواد رنج می‌برند، شناسایی کرده است. این امر باعث شده که بسیاری این سوال را مطرح کنند که آیا نوعی رابطه، حتی شاید علیت، بین اعتیاد و تشخیص ثانویه در فرد وجود دارد؟ به عبارت دیگر، در افرادی که هم از اعتیاد و هم از یک اختلال دیگر رنج می‌برند، آیا یک بیماری باعث بیماری دیگر شده است؟
اعتیاد چیست؟
اعتیاد اختلال مزمن عملکرد سیستم مغز است که شامل احساس اجبار و وابستگی به یک محرک که با وجود آشنایی با اثرات نامطلوبش برای ذهن ما خوشایند بوده و پس از هر بار تجربه آن، رغبت درونی ما به تکرار آن تجربه بیشتر می‌شود.
شخصی که این اختلال را تجربه می‌کند، ویژگی‌های زیر را دارد:
- نمی‌تواند مواد مخدر یا رفتارهای اعتیاد آور را متوقف کند.
- عدم کنترل خود را در موارد مختلفی نشان می‌دهد.
- هر روز تمایل بیشتری به ماده مخدر یا رفتاری خاص (فضای مجازی و…) دارد.
- نحوه رفتار فرد ممکن است باعث ایجاد مشکلاتی شود.
- فاقد پاسخ عاطفی هستند.
با گذشت زمان، اعتیاد می‌تواند به طور جدی در زندگی روزمره شما تداخل ایجاد کند. افرادی که اعتیاد را تجربه می‌کنند نیز مستعد چرخه‌های عود و بهبودی هستند. این بدان معنی است که آنها ممکن است بین استفاده شدید و خفیف مواد، یک چرخه داشته باشند. با وجود این چرخه‌ها، اعتیاد به طور معمول با گذشت زمان بدتر می‌شود. این اختلال می‌تواند منجر به عوارض دائمی در سلامتی و عواقب جدی در زندگی مانند ورشکستگی کاری شوند.
انواع اعتیاد
طبق تحقیقات انجام شده در انگلستان، از هر ۳ نفر ۱ نفر در جهان به نوعی اعتیاد مبتلاست. این اختلال می‌تواند به شکل استفاده بی‌رویه از هر نوع ماده یا انجام هرگونه رفتار باشد.
شناخته شده‌ترین و جدی‌ترین نوع اعتیاد، وابستگی به مواد مخدر و الکل است. تقریباً ۳ میلیون از جمعیت ایران به مواد مخدر و حدود ۳۰۰۰ تا ۵۰۰۰ نفر به الکل وابستگی دارند!!
شایع‌ترین اعتیادها به مواد مخدر عبارتند از:
- نیکوتین موجود در توتون و تنباکو
- THC موجود در ماری جوانا
- مواد افیونی (مخدر)، یا تسکین دهنده درد
- کوکائین
مواد یا رفتارهایی که می‌توانند منجر به اعتیاد شوند
در سال ۲۰۱۴، addiction.com یک وب سایت اختصاص داده شده به کمک به افراد مبتلا به اعتیاد، ۱۰ نوع برتر اعتیاد را ذکر کرد. علاوه بر نیکوتین، مواد مخدر و الکل، سایر اعتیادات رایج عبارتند از:
- قهوه یا کافئین
- قمار
- عصبانیت، به عنوان یک استراتژی مقابله
- غذا
- فنآوری
- رابطه ی جنسی
- کار کردن
انجمن روانپزشکان آمریکا در تازه‌ترین نسخه خود در کتابچه راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی، اعتیاد به فناوری، سکس و کار را به عنوان اعتیاد معرفی نکرده است.
در واقع برخی از عادت‌ها یا رفتارهای اجتماعی مانند اعتیاد به نظر می‌رسند. در صورتی که این عادت تبدیل به اعتیاد شود، شخص معمولاً وقتی «پاداش» خود را دریافت نکند، واکنش منفی نشان می‌دهد. به عنوان مثال، فرد معتاد به قهوه در صورت عدم مصرف می‌تواند علائم ترک جسمی و روانی مانند سردردهای شدید و تحریک پذیری را تجربه کند.
چه عواملی باعث اعتیاد می شود؟
اعتیاد به مواد و رفتارهای خاص می‌تواند لذت زیادی را ایجاد کند که از نظر جسمی و روانی بسیار دلپذیر است. معمولاً برای دستیابی دوباره به همان بالاترین مقدار لذت، از بعضی از مواد خاص بیشتر استفاده خواهید کرد یا مدت بیشتری به فلان طریق رفتار می‌کنید. بر همین اساس است که می‌گویند با گذشت زمان، ترک اعتیاد مشکل می‌شود.
مغز
بعضی از افراد ممکن است یک ماده یا رفتار را امتحان کنند و دیگر هرگز به آن نزدیک نشوند، در حالی که دیگران معتاد آن می‌شوند. این امر تا حدی به دلیل لوب‌های پیشانی مغز است. لوب پیشانی به فرد اجازه می‌دهد احساس پاداش یا رضایت را به تأخیر بیندازد. در این نوع اختلال هم، عملکرد نادرست لوب پیشانی دخیل است.
مناطق دیگر مغز نیز ممکن است در این اختلال نقش داشته باشند. قشر cingulate و هسته accumbens که با احساسات لذت بخشی همراه است، می‌تواند پاسخ فرد را در معرض مواد و رفتارهای اعتیاد آور افزایش دهد.
سایر دلایل احتمالی اعتیاد می‌تواند عدم تعادل شیمیایی در مغز و اختلالات روانی مانند اسکیزوفرنی یا اختلال دو قطبی باشد. این اختلالات می‌تواند منجر به استراتژی‌های مقابله‌ای شود که به اعتیاد تبدیل می‌شوند.
قرار گرفتن زودهنگام در معرض مواد مخدر
کارشناسان معتقدند قرار گرفتن مکرر و زود هنگام در معرض مواد و رفتارهای اعتیادی نقش بسزایی در ایجاد این اختلال دارد. طبق نظر انجمن پزشکی اعتیاد آمریکا، ژنتیک نیز احتمال این اختلال را حدود ۵۰ درصد افزایش می‌دهد.
اما فقط سابقه وجود اعتیاد در خانواده، لزوماً به معنای رشد یک فرد معتاد در این خانواده نیست.
محیط و فرهنگ نیز در چگونگی واکنش فرد به یک ماده یا رفتار نقش دارد. کمبود یا اختلال در سیستم حمایت اجتماعی فرد می‌تواند منجر به اعتیاد به مواد یا رفتار شود. تجارب آسیب زا که بر مهارتهای سازگاری تأثیر می‌گذارند نیز می‌توانند منجر به رفتارهای اعتیاد آور شوند.
آیا اعتیاد یک اختلال روانی است؟
طبق تعریف، اصطلاح «اختلالات همزمان» برای اشاره به نمونه‌ای از دو تشخیص در یک فرد واحد استفاده می‌شود. از دهه ۱۹۸۰، این دسته از تحقیقات ادامه داشته است که نشان می‌دهد بیماری اعتیاد با سایر بیماری های روانی همزمانی زیادی دارد، در مقایسه با جمعیت کلی، افرادی که از اعتیاد رنج می‌برند، دو برابر بیشتر از بقیه احتمال دارد که از یک بیماری روانی نیز رنج ببرند. به همین ترتیب، احتمال وابستگی افراد به مواد شیمیایی در افرادی با اختلال روانی تقریباً دو برابر بیشتر است.
دقیقاً چه رابطه‌ای بین اعتیاد و اختلالات روانی است؟
از نظر علائم روانشناختی، افرادی که به اعتیاد مبتلا شده‌اند سلسله مراتب نیازهای‌شان به طور چشمگیری مختل شده است. زیرا آنها تمایل به اقدام علیه منافع شخصی خود دارند. این امر با وجود رفتارهای متداول سوء مصرف مواد، به رغم عواقب متعدد، از جمله کاهش سلامت کلی جسمی و عواقب بالقوه قانونی نشان داده شده است. به همین ترتیب، معتادان در کنترل انگیزه‌های خود ناتوان می‌شوند، که این نیز نشانه‌ای برای بسیاری از بیماری‌های روانی دیگر است.
همچنین توجه به این نکته مهم است که سوء مصرف مواد مستقیماً بر میزان مواد شیمیایی عصبی مانند دوپامین و سروتونین در مغز که باعث کنترل خلق و خوی فرد می‌شود، تاثیر می‌گذارد. به همین ترتیب، اختلالات خلقی معمولاً با وابستگی به این مواد شیمیایی شروع می‌شوند و در نتیجه افراد معتاد برای اصلاح عدم تعادل به دارو درمانی و مواردی مانند داروی ضد افسردگی نیاز دارند. پس واضح است که بین بیماری اعتیاد و اختلال روانی همپوشانی زیادی وجود دارد.
میزان اختلالات روانی همزمان در بین افرادی که از اعتیاد به مواد مخدر رنج می‌برند ۷۲ درصد بیشتر از کسانی است که از اعتیاد به الکل رنج می‌برند. اختلالات افسردگی در میان مبتلایان به اختلال مصرف مواد یک اتفاق معمول است، اما داده‌ها در این باره کم و متغیر است. تا ۶۷ درصد از افرادی که از اعتیاد به الکل رنج می‌برند هم به اختلال افسردگی مبتلا هستند، در حالی که این آمار برای افراد وابسته به مواد شبه افیونی تا ۷۵ درصد است.
حدس‌هایی درباره رابطه بین اعتیاد و اختلال روانی
وابستگی به الکل یا مواد مخدر ممکن است علائم اختلال سلامت روانی را نیز ایجاد کند. این امر با افزایش خطر روان پریشی در میان مصرف کنندگان ماری جوانا اثبات می‌شود. بیماری روانی ممکن است باعث سوء مصرف مواد شود و به اعتیاد تبدیل شود. دلیل این اعتیاد، احتمالا تمایل این دسته از معتادان (افرادی که یک ترومای بزرگ داشته‌اند یا مرتکب جرایم سنگین شده‌اند) به استفاده از مواد مخدر به عنوان وسیله‌ای برای کنار آمدن با مشکلاتشان است. این تصور است که اعتیاد و بیماری روانی همزمان، خطرات مشترکی دارند یا این که با هم تداخل دارند و می‌توانند شامل ناهنجاری‌های ژنتیکی یا بیولوژیکی، تحریک استرس، درگیری مناطق مشابه مغز یا برخی از عوامل مرتبط با رشد نوجوانان شود.
در واقع، به احتمال زیاد، مواردی از بیماری روانی و اعتیاد همزمان به دلیل تأثیر متقابل هر سه احتمال رخ می‌دهد. با توجه به مبانی روانشناختی اعتیاد و علائمی که این اعتیاد با بیماری‌های روحی دارد، این فرضیه بیشتر محتمل است. به طور خلاصه، اعتیاد ممکن است باعث بیماری روانی شود، ناشی از بیماری روانی باشد یا به طور هم زمان و یا به طور مستقل به دلیل همپوشانی عوامل ریسکی ایجاد شود.
درمان و بازیابی سلامت روان را در اولویت قرار دهید!
مغز مانند یک معمای پیچیده است. علی رغم تحقیقات فزاینده و مداوم، درک ما از ذهن انسان محدود و پراکنده است. با این حال، ما به درک کامل‌تری از پیچیده‌ترین اندام موجود در ارگانیسم‌ها در کل کره زمین ادامه می‌دهیم. آگاهی از ابتلا به بیماری‌هایی مانند اختلال در مصرف مواد و ارتباط آن با بیماری های روحی بسیار مهم است. این آگاهی می‌تواند در کمک به کسانی که از این بیماری رنج می‌برند برای یافتن درمان با کیفیت برای علائم مرتبط و دستیابی به کیفیت زندگی بهتر موثر باشد.
آیا اختلالات روانی و یا مشکلات روحی می‌تونن فرد رو به روی آوردن به مواد مخدر و در نهایت اعتیاد تحریک کنند؟ در واقع ممکنه فرد از مواد مخدر به عنوان یک راه فرار از چنین بیماری‌هایی استفاده کنه؟
بله دوست عزیز اتفاقاً اختلالات روانی و اعتیاد خیلی خیلی به هم مرتبط هستند و خیلی اوقات فرد بیمار برای فرار از مشکلات خودش به مواد مخدر روی میاره که بسیار خطرناکه و لازمه که خانواده یا دوستان چنین افرادی خیلی مراقبشون باشند و اگه چنین اتفاقی افتاد و یا حتی فرد بیمار حرفی درباره اعتیاد و مواد مخدر زد، حتماً به درمانگرش اطلاع داد!
پسر من خیلی کنجکاوه و همیشه خودش میگه دوست دارم همه چیز رو امتحان کنم و من و مادرش واقعاً نگرانیم که نکنه سمت مواد مخدر و اعتیاد کشیده بشه، باید چیکار کنم؟ آیا لازمه پیش روانشناس ببریمش؟ چون الان ۱۵ سالشه و تو سنی هست که چنین کارهایی ازش بعید نیست.
بهتره که اول خودتون با یه متخصص صحبت کنین و اطلاعات کافی رو در مورد اعتیاد به دست بیارین و سپس اگه ایشون تشخیص دادن، فرزندتون رو هم چند جلسه مشاوره ببرین.