گزارش ۲۰۰۱ سازمان بهداشت جهانی راهکارهای گوناگونی برای ارتقاء بهداشت و سلامت روان افرادی که مبتلا به اختلالات روانی هستن ارائه میکنه. این راهکارها شمال ارتقای دسترسی به طیف محدودی از داروهای روان گردان هم میشه. این داروها باید در دسترس ارائه دهندگان خدمات درمانی باشن. به علاوه، حضور عده‌ای متخصص که برای استفاده این داروها در موارد درست آموزش دیده باشن هم لازمه. دسترسی به داروهای درمان اختلالات روانی یا به عبارتی استفاده از دارو درمانی برای اختلالات روانی، در حقیقت کلید دستیابی به ارائه خدمات تاثیرگذار در بهداشت و سلامت ذهن و روان برای جامعه است.

داروهای موجود، برای درمان طیف وسیعی از اختلالات روانی مورد استفاده قرار میگیرن. بسیاری از این داروها برای درمان موارد حاد ابتلا به اختلالات روانی تایید شدن، اما هنوز تاثیرات ناشناخته فراوانی در مورد این داروها هست که با تحقیقات بیشتر میتونن آشکار بشن. به همین دلیل میشه گفت که هر دارویی که اثرگذار باشه لزوماً مورد تایید نیست. در این زمینه، تاثیرگذاری طولانی مدت و ازرشمند داروی انتخابی بر اساس هزینه‌ای که در بر داره باید حتماً مورد بررسی قرار بگیره.

دارو درمانی و اختلالات روانی

انواع بسیار مختلفی از دارو برای درمان اختلالات روانی موجود هستن. بعضی از این داروها که به صورت بسیار گسترده استفاده میشن عبارتند از: داروهای ضد افسردگی، داروهای ضد اضطراب، داروهای روان پریشی، داروهای ثبات خلق و داروهای محرک.

دارو درمانی و افسردگی

برای درمان افسردگی داروها بسیار متنوع هستن. بعضی از این داروها عبارتند از افزایش دهنده های سطح سروتونین (SSRI) مثل: سیتالوپرام citalopram، لزاپرو lexapro، فلوکستین fluoxetine و سرتالین sertraline.

متخصصی که به شما خدمات درمانی رو ارائه میده تشخیص میده که کدوم دارو برای شما مناسب هست. باید به خاطر داشته باشین که داروها معمولا ۴ تا ۶ هفته زمان لازم دارن تا بتونن تاثیری که ازشون انتظار میره رو نشون بدن و اگه دارویی کار نکنه، خیلی داروهای دیگه هستن که میشه به عنوان جایگزین ازشون استفاده کرد.

در مواردی، ترکیبی از چند مدل داروی ضد افسردگی برای درمان افسردگی یک بیمار لازم هست. گاهی اوقات هم یک داروی ضد افسردگی میتونه در ترکیب با یک داروی ثبات خلق بهترین اثر رو داشته باشه.

عوارض جانبی داروها بسته به نوع دارویی که بیمار مصرف میکنه خیلی میتونن متفاوت باشن. همچنین خیلی از عوارض جانبی داروها همزمان با تطابق حاصل کردن بدن با دارویی که مصرفش به تازگی شروع شده از بین میرن.

اگه تصمیم گرفتین که داروی ضد افسردگی خودتون رو دیگه استفاده نکنین، خیلی مهمه که این کار رو کم کم در طول چندین هفته انجام بدین و دارو رو یهو قطع نکنین. در بسیاری از داروهای ضد افسردگی در صورت قطع ناگهانی دارو، علائم قطع دارو اتفاق میفته. این کار همینطور میتونه باعث عود مجدد، و در مواردی عود شدیدتر، علایم افسردگی بشه. پس در دارو درمانی باید در موارد حساس، به خصوص پیش از متوقف کردن استفاده از داروهای ضد افسردگی، حتماً با پزشکتون مشورت کنین.

داروهای درمان اضطراب

اون دسته از داروهای ضد افسردگی که سطح سروتونین رو در بیمار بالا میبرن میتونن برای درمان انواع مختلفی از اضطراب هم مورد استفاده قرار بگیرن.

بر خلاف تعداد زیادی از داروهای ضدافسردگی، داروهای ضد اضطراب مثل آلپرازولام alptazolam، دیازپام diazepam، و لورازپام lorazepam میتونن اعتیادآور باشن. بنابراین نباید به مدت طولانی مصرف بشن. عوارض جانبی متداول این داروها گیجی، عدم تمرکز و بدخلقی هست.

البته باید اضافه کنیم که بعضی داروهای ضد اضطراب هم هستن که اعتیادآور نیستن و با نظر پزشک میشه برای درمان اختلال اضطراب از اونها استفاده کرد.

دارو درمانی

بعضی از داروهای ضد صرع مثل گاباپنتین gabapentin گاهی برای درمان انواعی از اضطراب تجویز میشن که البته این استفاده دارویی مورد تایید انجمن غذا و داروی آمریکا نیست.

در پایان باید بگیم که بعضی از داروهای روان پریشی در تحقیقات انجام شده روی افراد مبتلا به افسردگی، خواص کاهش اضطراب رو نشون دادن و به همین خاطر از این دسته داروها هم گاهی برای درمان اضطراب استفاده میشه.

داروهای اختلال روان پریشی

داروهای اختلال روان پریشی گروهی از داروها هستن که معمولاً برای مواقعی که بیمار تفکر غیرمنطقی داره، یا دچار توهم delusion هست و یا دریافت‌های نادرست از محیط داره (مثلاً صداهایی که نیستن رو میشنوه یا چیزهایی که نیستن رو میبینه) استفاده میشن. این گونه دارو درمانی گاهی برای اختلالات خلقی مثل اختلال دوقطبی bipolar disorder یا افسردگی حاد major depression هم استفاده میشه. داروهای مختلف روان پریشی دارای عوارض جانبی متفاوت هستن. پزشک می‌تونه داروها یا دوز اونها رو تغییر بده و از این طریق عوارض جانبی که بیمار رو آزار میده کنترل کنه.

یک نقص داروهای روان پریشی این هست که اونها این قدرت رو دارن که بیمار رو بی‌تفاوت کنن، باعث حرکات غیر ارادی در بیمار بشن یا باعث افزایش شدید وزن بیمار بشن و قند و کلسترول خون بیمار رو تغییر بدن. تمام این مسائل باید توسط پزشکی که دارو رو تجویز کرده مانیتور بشن تا در صورت لزوم با مداخله پزشک یا درمانگر، این عوارض کنترل بشن.

از عوارض جانبی داروهای روانپریشی میشه به موارد زیر اشاره کرد:

  • خواب آلودگی
  • ضربان نامنظم قلب
  • احساس سرگیجه
  • کاهش میل جنسی
  • ایجاد مشکل در قاعدگی و بی‌نظمی قاعدگی
  • افزایش وزن
  • اسپاسم عضلانی
  • بی‌قراری
  • تکلم یا حرکت آهسته

البته قسمت عمده این عوارض جانبی معمولاً بعد از چند دوره استفاده از دارو و تطابق بدن با دارو، از بین میرن. اگه عوارض جانبی داروهای روان پریشی شما رو اذیت میکنه، پزشکتون باید دارو یا دوز اون رو تغییر بده. گاهی پزشک مجبور میشه تا داروهای دیگه‌ای رو به روند دارو درمانی شما اضافه کنه تا بعضی از عوارض جانبی مثل افزایش وزن یا بالا رفتن چربی خون کنترل بشن.

انواع جدید داروهای روان پریشی خیلی بهتر هستن و عوارض جانبی کمتری دارن. کمتر اختلال در حرکت بیمار ایجاد میکنن و کمتر بیمار رو دچار سرگیجه میکنن. اما در عوض ریسک بیشتری برای نغییر متابولیسم بیمار و احتمال افزایش وزن دارن و باید توسط پزشک به طور مدام مانیتور بشن.

دارو درمانی و اختلال توجه و تمرکز ADHD

گروه دیگری از داروها که به اونها محرک هم گفته میشه، برای درمان اختلالات خاص مثل اختلال توجه و تمرکز استفاده میشن. رایج‌ترین این داروها از خانواده آمفتامین ها هستن مثل آدرال Adderall.

سازمان غذا و داروی آمریکا FDA، کارخانه‌های تولید دارو رو موظف کرده تا بروشور نحوه استفاده از دارو که شامل طرح دقیقی از عوارض، نتایج و مشکلات استفاده از هر دارو هست رو با دارو همراه کنن. در صورتی که عوارض شامل خطر حمله قلبی، سکته یا مرگ ناگهانی باشه، یا اگه از عوارض استفاده از داروی روان پریشی مانیک شدن باشه، FDA کارخانه ساخت دارو رو موظف میکنه تا این مسایل رو به وضوح به اطلاع مصرف کننده برسه.

اصول تجویز دارو

تصمیم برای تجویز دارو برای درمان اختلالات روانی باید با در نظر گرفتن ریسک و فایده دارو و بر اساس وضعیت و احتیاجات هر بیمار انجام بشه. پزشکان و ارائه دهندگان خدمات سلامت باید با والدین، اعضای خانواده و مراقبین بیمار در مورد فواید و مضرات احتمالی داروی انتخابی صحبت کنن.

پزشک باید این نکته رو در نظر بگیره که داروی انتخابی نقش مهمی در رابطه بیمار و پزشک بازی میکنه. به همین خاطر لازمه تا بیمار نقش فعالی در روند تصمیم گیری برای انتخاب دارو داشته باشه. همینطور، باید جنبه‌های روانشناختی استفاده از اون دارو برای بیمار یا خانواده‌اش کاملا تشریح بشه.

کلیت امر این هست که تعداد بسیار زیادی از اختلالات روانی توسط دارو درمانی بهبود پیدا میکنن یا به طرز موثری تحت کنترل قرار می‌گیرن. این که برای کسی دارویی برای درمان اختلال روانی اون تجویز بشه اصلاً به این معنا نیست که مداخله‌ روانشناسی برای اون فرد جوابگو نیست. شواهد حاکی از اینه که ترکیب مداخله‌های روانشناسی، گروه درمانی، مشاوره و دارو درمانی منجر به نتایج بهتری میشن.

برای همینه که دارو درمانی به طور مجزا یک روند غیرفعال در درمان حساب میشه که شواهد هم حاکی از تاثیر گذاری مثبت اون نیست.

تجویز دارو هیچ وقت نباید پیش از یک ارزیابی کامل از وضعیت بیمار و همینطور بررسی مکانیزم‌های پنهان عوارض و نشانه های یک بیماری اتفاق بیفته.

این امر باید برای بیمار کاملاً واضح باشه که دوره درمان وابسته به نکات مختلفی هست. این دوره می‌تونه با خاصیت‌های درمانی داروی انتخابی، یا تغییر وضعیت شخص بیمار کوتاه‌تر یا طولانی‌تر بشه.

اصول تجویز دارو

برای بیمارانی با شرایط خاص، مثلاً افراد مسن، باید کمترین دوز موثر دارو تجویز بشه. بعد، بر پایه این که چه میزان از تاثیر دارو برای رویارویی با نشانه‌های حاد بیماری لازمه، دوز داروی بیمار تنظیم میشه. در این بین، شرایط محیطی و روانشناختی بیمار هم در تصمیم برای دوز دارو بسیار مهم هستن.

یکی از مسائل مهم در دارو درمانی ، عوارض جانبی داروهاست که باید حتماً با بیمار در میون گذاشته بشه. همینطور، باید کارهای که لازم هست تا در صورت بروز عوارض جانبی، پیش از اینکه بیمار به پزشک مراجعه کنه، انجام بشه رو به اطلاع بیمار یا مراقبان بیمار برسونیم.

داروهای جاری بیمار، یعنی داروهایی که به صورت روتین برای دیگر مشکلات جسمی یا روانی مصرف میکنه، هم باید مورد تحلیل و بررسی قرار بگیرن به این خاطر که تداخل دارویی میتونه باعث عوارض زیادی بشه. در مواردی حتی تداخل دارویی میتونه منجر به مرگ بیمار بشه. بنابراین توجه به این نکات، بسیار حائز اهمیت هستن.

در نهایت استفاده از داروها باید به طور مرتب مانیتور بشه. باید از بیمار به صورت منظم پرسیده بشه که آیا دوز مناسب و تحویز شده دارو رو استفاده میکنه یا نه. حتماً می‌دونین که بیماران گاهی اوقات نسبت به نظری که در مورد یک دارو یا یک پزشک دارن میزان دوز تجویز شده رو به سلیقه خودشون تغییر میدن.

آیا دارو درمانی میتونه اختلالات روانی رو درمان کنه؟

خب، جواب منفی هست. داروها نمی‌تونن اختلالات روانی رو درمان کنن. اما می‌تونن برای کنترل علائم آزاردهنده بسیاری از این بیماری‌ها کمک‌های بزرگی انجام بدن. پس یادتون باشه که این داروها میتونن به بیمارانی با اختلالات روانی کمک کنن تا به زندگی عادی (یا نزدیک به عادی) برگردن. کم کردن علائم بیماری با استفاده از دارو درمانی باعث میشه تا تاثیر گذاری راه‌های دیگه درمان مثل مشاوره، گروه درمانی یا روان درمانی بیشتر بشه.

در کل هدف از دارو درمانی کم‌تر کردن علائم بیماری و بعضاً کنترل اون علائم در کنار جلسات روان درمانی یا مشاوره است.